Làng dệt Mỹ Nghiệp là một trong những biểu tượng rực rỡ của một thời văn hóa Chăm Pa rực rỡ. Nơi đây là một điểm đến văn hóa cực kỳ độc đáo của du lịch Ninh Thuận, vùng đất tưởng chừng chỉ có hoang mạc và cát trắng.
Ninh Thuận là một tỉnh nằm ở miền Nam Trung Bộ. Với địa thế nằm ở khu vực đóng lấy sương gió của biển trời bạt ngàn, Ninh Thuận nổi tiếng với những thắng cảnh đẹp đẽ cùng những địa danh rực rỡ một thời kỳ văn hóa Chăm Pa rực rỡ. Đây là vùng đất có lịch sử văn hóa vô cùng đa dạng và độc đáo, tạo nên màu sắc đa dân tộc mà hiếm vùng đất nào có được. Một trong những đặc trưng mà Cẩm nang du lịch Ninh Thuận muốn giới thiệu đến bạn về bức tranh du lịch văn hóa đa màu sắc của vùng đất này chính là các làng nghề, mà nổi bật trong đấy chính là Làng dệt Mỹ Nghiệp.
1 Giới thiệu đôi nét về Làng dệt Mỹ Nghiệp
Làng dệt Mỹ Nghiệp tọa lạc tại Khu phố Mỹ Nghiệp, Thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước (cách Bảo tàng Ninh Thuận khoảng 12 km về phía Nam). Để di chuyển đến làng dệt bạn có thể sử dụng các phương tiện như taxi hoặc thuê ô tô riêng. Nếu bạn là một người mê phượt, hãy thuê một chiếc xe máy theo ngày để di chuyển đến Làng dệt này.
Cùng với Làng gốm Bàu Trúc và Làng thuốc Phước Môn, Làng dệt Mỹ Nghiệp là một trong ba làng nghề Chăm nổi tiếng nhất ở khu vực miền Trung nói chung và Ninh Thuận nói riêng. Không giống với những làng dệt khác, Làng dệt Mỹ Nghiệp nổi tiếng bởi nơi đây vẫn lưu giữ phong cách dệt vải của người Chăm cổ xưa mà không cần sử dụng đến máy móc và các thiết bị hiện đại.
Làng dệt Mỹ Nghiệp là một trong ba làng nghề Chăm lớn ở khu vực Ninh Thuận
Làng dệt Mỹ Nghiệp được hình thành từ thế kỷ VI, với tổ nghề là nữ thần Po Yang Inư Nagar (mẹ xứ sở) của người dân Chăm Pa. Vị thần này còn có tên gọi khác là thần Muk Juk (tiếng Việt gọi là Bà Đen), riêng người Chăm hay gọi thần là Patao Kumay (nghĩa là vua của đàn bà) hay Stri Ratjnhi (nghĩa là chúa của phụ nữ).
Công tác gìn giữ và duy trì Làng nghề Mỹ Nghiệp được phát triển rực rỡ nhất vào năm 1992, khi cơ sở dệt thổ cẩm Inrahani của bà Thuận Thị Trụ được thành lập. Đây là sự kiện đánh dấu cho sự xuất hiện của những sản phẩm đẹp mắt, những bàn tay lành nghề của người nghệ nhân Chăm được quy tụ về đây.
Không chỉ phát triển ở làng Mỹ Nghiệp, công nghệ dệt của người dân nơi đây còn được lan tỏa đến những ngôi làng khác như làng Hữu Đức, làng Chung Mỹ và làng Văn Lâm. Ngoài ra, văn hóa dệt của người Chăm còn vươn xa và được lan truyền đến cả những ngôi làng Chăm ở tỉnh Bình Thuận.
Nghề dệt ở làng Mỹ Nghiệp chủ yếu được tan tỏa đến các thế hệ sau nhờ phong tục mẹ truyền con nối. Người phụ nữ Chăm nếu muốn làm nghề dệt phải đạt được những tiêu chuẩn về đạo đức nghề nghiệp mà bà Muk Thruh Palei (bà tổ quê hương) đề ra.
Bên cạnh đó, làng nghề Mỹ Nghiệp cũng nhận được rất nhiều sự chú ý và quan tâm từ chính quyền địa phương. Năm 2017, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Ninh Thuận đã gửi những văn bản kiến nghị lên Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch nhằm đưa làng nghề Mỹ Nghiệp vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp quốc gia. Chính quyền còn hỗ trợ làng nghề trong việc kết hợp với các công ty may mặc ở thành phố Hồ Chí Minh nhằm tạo ra những sản phẩm đẹp mắt, có sự kết hợp giữa công nghiệp và thủ công, hiện đại và truyền thống.
Nghề dệt ở làng Mỹ Nghiệp chủ yếu gắn liền với hình ảnh người phụ nữ. Ảnh: Inra Jaya
2 Những nét đặc sắc trong tinh hoa nghề dệt làng Mỹ Nghiệp
2.1 Làng dệt Mỹ Nghiệp giữ nguyên bản cách dệt truyền thống của người Chăm cổ
Thay vì chọn cách dệt công nghiệp để tiến độ công việc được đẩy nhanh và cho năng suất tốt hơn, người Chăm vẫn chọn cách lưu giữ cách dệt bằng khung truyền thống của người xưa với những thao tác cầu kỳ, đòi hỏi sự lành nghề và ẩn chứa vô vàn những tinh hoa của nghề dệt.
Người phụ nữ Chăm đang tự tay dệt vải trên một chiếc khung vuông. Ảnh: Inra Jaya
Linh hồn của sợ chỉ dệt của người Chăm chính là những cây bông vải được trồng trong chính sân nhà của các hộ gia đình làng Mỹ Nghiệp. Công đoạn từ một cây bông vải thuần túy tạo nên những mảnh vải Chăm đẹp mắt rất cầu kỳ và phức tạp, từ tách hạt để lấy bông cho đến ngâm dập, nhuộm, hồ, chải và đánh ống. Tất cả các bước trong quy trình dệt vải đều được thực hiện một cách tỉ mỉ và khéo léo. Trong đó, các bước như nhuộm, chải, đánh ống phải được chú trọng nhất về sự kỹ lưỡng và cẩn thận.
Quá trình dệt vải bằng khung thường kéo dài trong khoảng từ hai đến ba ngày, tùy vào mức độ cầu kỳ và phức tạp của sản phẩm. Khi dệt, người nghệ nhân đòi hỏi phải có sự tập trung cao độ và nhịp nhàng, nếu không cẩn thận sẽ dễ tạo ra những bản hoa văn bị lệch so với nguyên mẫu và mất giá trị thẩm mỹ cho sản phẩm. Cách dệt bằng khung cũng đòi hỏi sự kiên trì và bền bỉ từ phía người nghệ nhân, vì mỗi sản phẩm sẽ đòi hỏi sự phức tạp và nhiều công đoạn khác nhau, nếu không có tinh thần bền bỉ sẽ khó để dệt thành công một sản phẩm.
Để tạo ra những sản phẩm đẹp mắt, người thợ lành nghề cần có một sự tập trung cao độ và bền bỉ
2.2 Sự đa dạng những hoa văn dệt thổ cẩm
Dù sử dụng phong cách dệt bằng khung truyền thống, nhưng không vì thế mà các hoa văn hay họa tiết trên sản phẩm dệt của người Chăm trở nên đơn điệu và thiếu điểm nhấn. Các họa tiết của được dệt trên thổ cẩm của làng Mỹ Nghiệp là các hoa văn thời xưa như thần đèn, thần Shiva, rồng trời…
Ngoài ra, người Chăm tại làng dệt Mỹ Nghiệp còn sử dụng các hoa văn cổ để dệt nên những tấm vải đẹp. Những hoa văn được người Chăm chuộng nhất có thể kể đến văn con voi của Tây Nguyên và văn hoa mai của người Kinh. Không chỉ sử dụng mỗi sợi từ cây bông vải, người Chăm còn kết hợp dệt vải với các loại sợi tổng hợp và sợi kim tuyến tạo nên những họa tiết văn cầu vồng. Sự kết hợp này không chỉ tạo nên sự đa dạng về chất liệu mà còn thể hiện được tinh thần cởi mở trong phong cách làm nghề của người dân Làng dệt Mỹ Nghiệp. Sản phẩm tạo ra vừa giữ được những nét chấm phá tự nhiên độc đáo mang đầy tính truyền thống, vừa có thể đáp ứng yêu cầu thuận tiện và thoải mái để có thể ứng dụng trong trang phục hàng ngày.
Dù có nhiều mẫu mã, hoa văn khác nhau, nhưng các sản phẩm được chế tác từ làng dệt Mỹ Nghiệp đều được dệt chỉ từ một loại khung dệt. Chỉ riêng điều đó thôi, ta đã thấy được sự tài tình và lành nghề người người dân Làng dệt Mỹ Nghiệp.
Hoa văn trên những tấm vải dệt thổ cẩm của người Chăm thường khá đa dạng và nhiều màu sắc. Ảnh: Inra Jaya
3 Trải nghiệm một ngày làm nghệ nhân tại Làng dệt Mỹ Nghiệp
Không chỉ đảm bảo việc giữ gìn và lưu truyền văn hóa dân tộc, Làng dệt Mỹ Nghiệp còn là địa điểm được nhiều bạn trẻ lưu tới để tìm hiểu về văn hóa dệt của người Chăm xưa. Đến với làng Mỹ Nghiệp, bạn sẽ được chứng kiến những đôi bàn tay thoăn thoắt của những người nghệ nhân lành nghề đang lướt trên những khung dệt một cách điêu luyện. Hơn thế nữa bạn còn được lắng nghe những câu chuyện xung quanh nghề dệt từ những nghệ nhân đã gắn bó lâu năm với nghề. Cuối cùng, bạn sẽ được trải nghiệm trở thành một nghệ nhân dệt khi tự tay làm nên những sản phẩm dưới sự hướng dẫn của người dân nơi đây.
Việc tự trải nghiệm này sẽ mang lại cho bạn cảm giác quý giá và trân trọng hơn những sản phẩm thủ công mà người Chăm đã tạo ra. Vì ngoài giá trị về mặt vật chất, những sản phẩm thủ công luôn mang những ý nghĩa về mặt tinh thần vô cùng quý báu. Đó là sự chịu thương chịu khó, đó là tinh thần bền bỉ giữ vững nền văn hóa đã trải qua hơn ngàn năm của dân tộc.
Làng dệt Mỹ Nghiệp là một địa phương đã thành công trong việc lưu truyền và phát triển văn hóa của dân tộc Chăm. Đây sẽ là một điểm đến khá thú vị cho những bạn trẻ thích tìm hiểu và trải nghiệm làng nghề. Bạn có thể kết hợp điểm du lịch này khi tham quan Đền tháp Po Rome Ninh Thuận vì khoảng cách khá gần. Nếu hè này chưa có điểm dừng chân, bạn hãy ghé đến nơi đây để hiểu thêm về nghề dệt quý báu của người dân làng Mỹ Nghiệp nhé.
